چه عواملی بر افت تحصیلی دانش‌آموزان تأثیرگذارند؟
مسئله‌ی موفقیت و شکست تحصیلی سابقه‌ای طولانی و نامشخص دارد و تاریخ آن مقارن با آغاز خواندن و نوشتن است. اما به‌طور رسمی، پس از اجباری‌شدن آموزش و پرورش در اواخر قرن نوزدهم و همگام با تحولات صنعتی و نیاز به نیروهای تربیت‌شده و متخصص، افکار دولتمردان و دست‌اندرکاران آموزش و پرورش به مسئله‌ی پیشرفت و شکست تحصیلی معطوف شده است. افت تحصیلی یکی از مشکلات جدی نظام‌های آموزشی است که با عوارض متعددی ازجمله اتلاف سرمایه‌ی ملی، اخلال در نظام آموزشی، صدمات روحی و روانی و مشکلات فردی و خانوادگی همراه است و نکته‌ی مهم این است که افراد دارای افت تحصیلی، در آینده نیز نیروی انسانی کارآمدی نخواهند بود. افت تحصیلی علاوه بر اینکه اتلاف منابع انسانی و مالی فراوانی دارد، تأثیرات روحی و روانی زیادی را بر دانش‌آموزان و خانواده‌ی آن‌ها می‌گذارد و بعضی از این تأثیرها شخصیت و رفتار فرد را تغییر داده و برخی دیگر موجب فرار از مدرسه می‌شوند. افت تحصیلی موجب ناامیدی، افسردگی، فساد اخلاقی و گاه سبب تحقیر و اهانت به دانش‌آموز می‌شود، تصور نوجوان از خود و عقیده و رفتار دیگران درباره‌ی او را تغییر می‌دهد و این تغییرات در شخصیت، روی رشد فرد در دوره‌ی نوجوانی، اثرهای ناخوشایندی بر جای خواهد گذاشت.
افت تحصیلی چیست؟
سازمان یونسکو مفهوم افت تحصیلی را به تکرار پایه، ترک تحصیل زودرس و کاهش کیفیت آموزشی و تحصیلی فراگیران نسبت می‌دهد. افت تحصیلی یکی از مشکلات نظام‌های آموزشی ازجمله دانشگاه‌هاست و به عبارت دیگر، به‌معنی عدم موفقیت در تحصیل است که با معیارهایی نظیر مشروطی، تکرار درس، طولانی‌شدن مدت تحصیل، اخراج، انصراف و ترک تحصیل قابل بررسی است. عواملی مانند اعتیاد به مواد‌مخدر، رفتارهای پرخطر، عوامل شخصیتی، انگیزه و علاقه، احساس رضایتمندی، احساس تنهایی، انتظار موفقیت و شرایط خانواده بر میزان موفقیت تحصیلی در دانشگا‌ه‌ها تأثیر گذاشته است. توماس نیز در مطالعه‌ی خود به عواملی نظیر فاکتورهای روانی، آموزشی، تکاملی، خانوادگی، اقتصادی، سازمانی و اجتماعی به‌عنوان عوامل دخیل در افت تحصیلی دانشجویان اشاره کرده است. نتایج مطالعات حاکی از ارتباط بین مؤلفه‌های تحصیلی و فردی دانشجویان با افت تحصیلی است. ازاین‌رو، هر سیستم موظف است که به کاهش عملکرد درسی فراگیران خود که منجر به از‌دست‌رفتن هزینه‌های جاری، بی‌انگیزگی و کاهش روحیه در فرد می‌شود توجه کرده و با شناسایی ویژگی‌های فردی و تحصیلی دانشجویان و سایر عوامل مؤثر، به آموزش آنان اهتمام ورزد. دانش‌آموزان و دانشجویان باید دانش را در ذهن خود بسازند. معلم با آموزش راه‌هایی که اطلاعات را برای یادگیرندگان معنی‌دار و قابل فهم می‌کند و با دادن برخی فرصت‌ها، به آنان یاری می‌کند تا خودشان اندیشه‌ها را کشف کنند و به کار بندند، و با آموزش‌دادن اینکه راهبرد‌های مورد استفاده در یادگیری را خودشان به‌طور آگاهانه برگزینند می‌تواند فرایند ساختن دانش را در آنان آسان سازد.
عمده‌ترین دلایل افت تحصیلی
الف. عوامل فردی: شامل هوش، توجه و دقت، انگیزه، هیجانات و آشفتگی‌های عاطفی و نارسایی‌های جسمی. ب. عوامل خانوادگی: شامل روابط خانوادگی، فقر مالی و اقتصادی، فقر فرهنگی والدین، فقدان والدین یا والد. ج. علل آموزشی مدرسه: شامل شیوه‌ی تدریس معلم، برنامه‌ی درسی مدرسه، پیشداوری معلم، شرایط فیزیکی کلاس، ارزیابی‌های نادرست معلمان از عملکرد دانش‌آموزان، کمبود معلم مجرب، آموزش‌دیده و علاقه‌مند به تدریس، و تحت پوشش قرار نگرفتن دانش‌آموزان واجب التعلیم
عوامل خسارت‌های ناشی از افت تحصیلی
1. هزینه‌های تحمیل‌شده به دولت الف. اتلاف هزینه‌های جاری مؤسسات آموزشی توسط دولت. ب. اتلاف سرمایه‌گذاری‌های ثابت برای احداث و تجهیز فضاهای آموزشی و پرورشی. 2. هزینه‌های تحمیل‌شده بر خانواده الف. اتلاف هزینه‌های مستقیم خانواده مثل پرداخت حق ثبت‌نام، هزینه‌ی لوازم‌التحریر. ب. اتلاف هزینه‌های حمل‌و‌نقل، ارتباطات برای رفت‌و‌آمد دانش‌آموزان به مدرسه. 3. خسارت‌های وارده به دانش‌آموزان شکست‌خورده الف. هزینه‌ی فرصت ازدست‌رفته بر اثر دیرترراه‌یافتن به بازار کار. ب. هزینه‌ی واقعی سرخوردگی، احساس حقارت و بی‌کفایتی و خودپنداری منفی
سخن آخر
یکی از هدف‌های آموزش روان‌شناسی پرورشی به معلمان، فراهم‌آوردن مبانی نظری، همراه با روش‌های عملی، برای کمک به تصمیم‌گیری‌های درست‌تر آنان است. با توجه به مطالب یاد‌شده در پژوهش و تأثیر عوامل مختلف در افت تحصیلی دانش‌آموزان، معلم در برخورد با یادگیرندگان مختلف باید بداند که هریک از آنان ممکن است با سبک خاصی از یادگیری به انجام تکالیف درسی و یادگیری موضوع‌های مختلف بپردازد. بنابراین، باید آماده باشد تا با هریک از دانش‌آموزان خود برخوردی متناسب با سبک و شیوه یادگیری او داشته باشد. برخی از یادگیرندگان ممکن است به کمک احتیاج داشته باشند تا بیاموزند که در حین خواندن یک متن بهتر است به نکات مهم توجه کنند و جزئیات کم‌اهمیت را نادیده بگیرند. بعضی‌ها ممکن است در موقعیت‌های سازمان‌نایافته یادگیری احساس سردرگمی بکنند و به راهنمایی‌های روشن و گام‌به‌گام نیاز داشته باشند. تعدادی هم ممکن است بتوانند مطالب درهم و برهم را به‌خوبی سازمان دهند، اما نسبت به احساس دیگران حساس نباشند و در موقعیت‌های اجتماعی خیلی احساس موفقیت نکنند. شاید این توقع زیادی باشد که از معلم انتظار داشته باشیم که برای هریک از دانش‌آموزان خود موقعیت مطابق میل او فراهم آورد و هرگونه حمایتی را که در ارتباط با سبک یادگیری اوست برایش فراهم کند. به نظر می‌رسد که بعد روانی اجتماعی خسارت‌ها که به دانش آموز و خانواده‌ی او وارد می‌شود، به‌مراتب ضربات روانی جد‌ی‌تری نسبت به بعد مادی خانواده بر فرد تحمیل می‌کند و متأسفانه جبران زخم‌های شکست تحصیلی به کندی انجام می‌شود.
